🌿 تیتر: احیای اصالت در قلب بازار اراک؛ مرمت سرای کاشانی
🏛️مقدمه:
سرای تاریخی کاشانی در بازار اراک، یکی از گوهرهای درخشان معماری ایرانی است که پس از سال‌ها فرسودگی، اکنون با مرمتی دقیق و اصولی، دوباره روح زندگی را در کالبد خویش یافته است. این سرا، که در دوران قاجار بنا شده، نمادی از شکوه تجارت، هنر و فرهنگ اصیل ایرانی است. پروژه مرمت آن با هدف حفظ هویت تاریخی و بازآفرینی عملکردی فضا، آغاز شد تا پلی میان گذشته و امروز باشد. هر آجر، طاق و حجره این سرا، گویای مهارت استادکاران گذشته و تلاش مرمت‌گران امروز است؛ سفری میان تاریخ، هنر و پایداری فرهنگی ایران.
✨
مرمت سرای کاشانی بازار اراک تلاشی است در جهت حفظ یکی از مهم‌ترین بخش‌های بافت تاریخی این شهر. این بنا با ساختار سنتی بازارهای ایرانی شامل حیاط مرکزی، حجره‌های پیرامونی و طاق‌نماهای آجری، یکی از شاخص‌ترین نمونه‌های معماری تجاری دوران قاجار به شمار می‌رود. در فرآیند مرمت، رویکرد علمی و سنتی در کنار یکدیگر قرار گرفتند تا اصالت بنا با نیازهای معاصر هماهنگ شود. این پروژه با هدف تقویت پایداری سازه، احیای تزئینات اصیل و بازگرداندن کارکرد اقتصادی به بنا اجرا گردید و نتیجه آن، بازآفرینی جریانی زنده در قلب بازار تاریخی اراک بود.
🏗️ بازگشت حیات به بازار کهن اراک:
مرمت سرای کاشانی تنها بازسازی یک بنا نبود، بلکه بازگرداندن حیات به یکی از مهم‌ترین مراکز تجاری و فرهنگی اراک محسوب می‌شود. این سرا، که در مرکز بافت قدیمی بازار قرار دارد، با پلان مربعی و حجره‌هایی منظم پیرامون حیاطی وسیع طراحی شده است. سال‌ها بی‌توجهی و تغییر کاربری‌های نادرست، سبب فرسودگی مصالح و تخریب بخش‌هایی از طاق‌ها و جداره‌ها شده بود. عملیات مرمت با بررسی دقیق آسیب‌ها، پاک‌سازی لایه‌های غیر اصلی و بازسازی بخش‌های از دست رفته آغاز گردید تا اصالت فضایی و سازه‌ای بنا حفظ شود. امروز سرای کاشانی بار دیگر به‌عنوان نقطه‌ای پویا و الهام‌بخش در بازار اراک شناخته می‌شود.
منبع: پژوهش‌های میدانی سازمان میراث فرهنگی اراک
🧱 مرمت سنتی با نگاه علمی:
در فرآیند مرمت این بنا، اصول علمی مرمت در کنار مهارت استادکاران سنتی قرار گرفت. از ملات‌های آهکی دست‌ساز تا آجرهای هم‌جنس با نمونه‌های اصلی، همه با دقت انتخاب شدند. گنبدهای آسیب‌دیده با روش سنتی قوس‌چینی بازسازی و طاق‌های ریزشی با ملات گل آهک تقویت شدند. سیستم زهکشی حیاط مرکزی اصلاح شد تا از نفوذ رطوبت به فونداسیون جلوگیری شود. در بخش تزئینات، آجرکاری‌های معقلی و قاب‌بندی‌های آجری با الهام از الگوهای قاجاری احیا گردیدند. این روند تلفیق علم و هنر بود؛ تلاشی برای حفظ روح تاریخی در کالبدی بازآفرینی‌شده.
منبع: مستندات پروژه مرمت بازار تاریخی اراک
🌿 زیبایی در نظم و تقارن:
یکی از شاخص‌ترین ویژگی‌های سرای کاشانی، نظم و تقارن در طراحی فضاهاست. حیاط مرکزی با تناسب دقیق هندسی طراحی شده و حجره‌ها به صورت قرینه در پیرامون آن جای گرفته‌اند. نور طبیعی از روزنه‌های سقفی به فضا نفوذ می‌کند و بازی نور و سایه، حس زندگی را در محیط جاری می‌سازد. تزیینات آجری با نقوش هندسی و استفاده از آجرهای قرمز در کنار قاب‌بندی‌های گچی، جلوه‌ای خاص به جداره‌ها بخشیده است. این هماهنگی میان ساختار و تزئین، از ویژگی‌های برجسته معماری ایرانی در دوره قاجار است.
منبع: تحلیل معماری بازار اراک – مرکز پژوهش میراث فرهنگی
🏛️ بازخوانی کارکرد تاریخی سرا:
سرای کاشانی در گذشته یکی از مراکز اصلی داد و ستد کالاهای محلی، به‌ویژه فرش و پارچه‌های دست‌باف بوده است. طراحی آن به گونه‌ای بوده که گردش هوا، روشنایی طبیعی و دسترسی مناسب برای حجره‌داران فراهم شود. مرمت این بنا نه تنها به احیای کالبدی آن انجامید بلکه امکان بازگشت کارکرد تجاری و فرهنگی‌اش را نیز فراهم ساخت. امروز این سرا می‌تواند به عنوان مرکز فروش صنایع دستی، گالری هنرهای سنتی یا خانه برندهای بومی مورد استفاده قرار گیرد؛ احیایی هوشمندانه که هویت گذشته را با نیاز امروز پیوند می‌زند.
منبع: گفت‌وگو با مهندس نیک‌فرجام، مدیر پروژه مرمت بازار اراک
🌞 پایداری فرهنگی در کالبدی تازه:
سرای کاشانی امروز به نمادی از پایداری فرهنگی اراک بدل شده است. استفاده از مصالح بومی، توجه به اقلیم منطقه و رعایت اصول معماری ایرانی اسلامی در مرمت، موجب شده بنا علاوه بر زیبایی، از نظر سازه‌ای نیز مقاوم گردد. بازآفرینی عملکردی این بنا به گردشگران داخلی و خارجی این امکان را می‌دهد تا با بخشی از تاریخ زنده ایران آشنا شوند. این پروژه نمونه‌ای درخشان از پیوند میان میراث فرهنگی و توسعه شهری پایدار است.
منبع: مجله معماری و شهرسازی ایران، شماره ۸۴