فهرست مطالب
✅ شناخت تاریخی شهر قم 2
✅ پیش‌گفتار: 2
✅ الف) زیستگاه‌های تاریخی پهنه‌ی قم: 3
✅ ب) مکان شهر باستانی قم: 6
✅ ج) پیدایش شهر اسلامی قم 8
✅ ارتقا قم به مقام شهر 9
✅ مکان مسجد جامع قم 9
✅ د) مکان شهر اسلامی قم 11
✅ ه ) شالوده‌ی شهر اسلامی قم 13
✅ و ) ساخت شهر قدیم قم 14
✅ ر) نحوه‌ی تشکیل محلات شهر قدیم قم 16
✅ محله‌ی آستانه 19
✅ محله‌ی دولت‌خانه 20
✅ ز) خاستگاه شهر قم 21
✅ محله‌ی عربستان 23
✅ شرایط اقلیمی شهر قم 24
✅ موقعیت جغرافیایی 24
✅ عوامل طبیعی پیرامون شهر (بیابان‌زایی ، مهاجرت و فقر) 24
✅ مشخصات کلی کویر و بیابان در استان قم : 25
✅ کانون‌های بحرانی فرسایش بادی در استان قم 25
✅ روشهای مبارزه با بیابان‌زدایی 26
✅ توپوگرافی استان قم 26
✅ ناهمواری‌های استان 27
✅ ناهمواری‌های استان را می‌توان به سه دسته تقسیم کرد: 27
✅ الف - نواحی کوهستانی، ب - نواحی پایکوهی، ج - دشتها. 27
✅ زمین شناسی استان قم: 29
✅ آبهای استان 29
✅ تقسیم‌بندی آبها 30
✅ آبهای قم را می‌توان به دو دسته تقسیم کرد: 30
✅ الف - آبهای سطحی (شامل رودها و دریاچه‌ها) ، ب - آبهای زیرزمینی. 30
✅ رودهای استان قم 30
✅ دریاچه‌های استان قم 32
✅ ب - آبهای زیرزمینی: 32
✅ توان آب در استان قم در مقایسه با کشور 33
✅ مشکلات آب در استان قم 33
✅ جنگل‌ها و مراتع استان 34
✅ جنگل 34
✅ انواع پوشش گیاهی 34
✅ درخت گز 34
✅ پوشش گیاهی بادام 35
✅ جنگل بنه (پسته وحشی) 36
✅ مراتع 36
✅ بوته‌زار 36
✅ بیشه‌زار 37
✅ علف‌زار 37
✅ انواع مراتع از نظر فصل چرا 37
✅ مراتع ییلاقی (تابستان) 37
✅ مراتع میان‌بند (بهاره و پائیزه) 37
✅ اهمیت مراتع در استان قم 38
✅ علل تخریب مراتع 38
✅ باد 38
✅ دما و رطوبت هوا 40
✅ بارندگی 42
✅ مخاطرات طبیعی استان 44
✅ سیل 45
✅ زلزله 46
✅ مهم‌ترین گسل‌های استان قم به قرار زیر است 47
✅ گسله شمال حوض سلطان 47
✅ گسله جنوب 48
✅ گسله فشاری کوشک نصرت 48
✅ گسله فشاری ایندس 48
✅ راندگی تفرش 48
✅ پهنه با خطر نسبی نسبتاً پائین 48
✅ پهنه با خطر نسبی نسبتاً بالا 49
✅ پهنه با خطر نسبی متوسط 49
✅ مخاطرات طبیعی و نقش انسان 49
✅ انتخاب جهت مناسب ساختمان‌ها 50
✅ آداب و رسوم 51
✅ ماه مبارک رمضان 52
✅ ماه محرم 54
✅ مساجد و تکایا: 54
✅ عزاداری در بارگاه حضرت معصومه(س) 54
✅ اعیاد و جشنهای ملی و مذهبی 55
✅ عید قربان 56
✅ عید غدیر 56
✅ عید نوروز 57
✅ مراسم تحویل سال نو و ایام نوروز 58
✅ سیزده بدر 58
✅ شب چله 58
✅ لاله گردانی (شمعدانی گردانی) 59
✅ مراسم طلب باران 59
✅ مراسم سردرختی 59
✅ وقف و نذر اموال و دارائی‌ها برای امامان معصوم (ع) 59
✅ بست نشینی 60
✅ مراسم سوگواری امام حسین (ع) و خاندانش 60
✅ روضه خوانی 60
✅ تعزیه خوانی 61
✅ سینه‌زنی، زنجیر زنی، سنگ زنی 61
✅ حجله و حجله‌گاه 61
✅ یدک 62
✅ کتل 62
✅ خوراک 62
✅ شغل و اقتصاد در استان 63
✅ صنایع دستی قم 65
✅ قالی‌بافی 65
✅ منبت کاری چوب 65
✅ سرامیک و کاشی‌سازی: 65
✅ سوهان 66
✅ سایر رشته‌های صنایع دستی فعال در استان قم 66
✅ تقسیمات سیاسی 67
✅ سکونت‌گاه‌های شهری و روستایی در استان قم 67
✅ سکونت‌گاه‌های شهری 67
✅ سکونت‌گاه‌های روستایی 68
✅ فضاهای روستایی ویژه 68
✅ کهک 68
✅ حمزقان 68
✅ ویژگیهای جمعیّتی 69
✅ جمعیت در استان 70
✅ ساخت سنی جمعیت استان قم 70
✅ جمعیت شهر قم 71
✅ ساخت سنی جمعیت در استان قم 71
✅ مهاجرت 71
✅ مهاجرت‌پذیری 71
✅ پیش‌بینی جمعیت شهر قم 72
✅ بازار ایرانی 75
✅ شباهت به بازارهای قرار گرفته در مسیر راه‌های تجاری 76
✅ سازماندهی به صورت مجموعه 76
✅ شهر سر پوشیده 77
✅ ساختار ارگانیک 77
✅ منظره‌های سازماندهی شده 78
✅ بام به مثابه‌ی عنصری مستقل 79
✅ بازار در دشت‌های فلات 80
✅ سرا، تیم، تیمچه 83
✅ وضعیت کالبدی شهر قم 85
✅ بافت قدیمی شهر و تاثیرات معاصر 85
✅ پهنه‌بندی بافت شهر 87
✅ بافت شهر ارگانیک (متناظر با بافت تاریخی) 87
✅ بافت شهری نیمه منظم (متناظر با بافت میانی) 87
✅ بافت منظم تغییر شکل یافته 88
✅ بافت جدید شهری حاشیه‌ای (بافت شهری منظم) 88
✅ خصوصیات معماری و سیمای شهر قم 89
✅ سیمای شهر قم 89
✅ ویژگی معماری قدیم شهر قم 89
✅ ویژگی معماری معاصر شهر قم 92
✅ جایگاه بافت مورد نظر 93
✅ جایگاه کالبدی بافت مورد بررسی 93
✅ آثار قدیم در بافت مورد بررسی 93
✅ مسجد جامع قم 93
✅ مدرسه‌ی جهانگیرخان 94
✅ موقعیت فعلی: 95
✅ تاریخچه‌ی بنا: 95
✅ مشخصات بنا: 96
✅ عوامل تزیین شده و نوع آنها: 96
✅ مجموعه‌ی منار و مسجد میدان کهنه 97
✅ تاریخچه‌ی بنا: 97
✅ مشخصات بنا: 98
✅ نوع بهره‌برداری و خصوصیات بارز بنا: 98
✅ عوامل تزیین شده و نوع آنها: 98
✅ مدرسه‌ی غیاثیه پامنار 99
✅ موقعیت فعلی: 99
✅ تاریخچه‌ی بنا: 99
✅ مشخصات بنا: 100
✅ امام‌زاده شاه حمزه 100
✅ تاریخچه‌ی بنا: 100
✅ مشخصات بنا: 101
✅ عوامل تزیین شده و نوع آنها: 102
✅ توضیح ضروری و اختصاصی بنا: 102
✅ سلسله مراتب دسترسی 103
✅ بررسی و تحلیل ساختار وضع موجود دسترسی در بافت مورد مطالعه 103
✅ ویژگیهای عملکردی بافت 105
✅ بررسی طرح تفضیلی شهر قم و تاثیر آن در دسترسی‌های محدود 107
✅ بررسی طرح تفضیلی 107
✅ بازار قم 109
✅ بازار کهنه 110
✅ بازار نو 112
✅ ساختار بازار کهنه 114
✅ مشخصات توپوگرافی بستر مجموعه 114
✅ روند شکل‌گیری بازارکهنه 116
✅ پانوراما 120
✅ بررسی مسائل اجتماعی و اقتصادی بازار 120
✅ منابع 139
ویژگیهای معماری بنا
بازار کهنه قم با ساختار طولی و پیوسته خود، نمونه‌ای کم‌نظیر از بازارهای سنتی ایران است.
سقف‌های گنبدی و ضربی با نورگیرهای کوچک، هم روشنایی و هم تهویه طبیعی را فراهم می‌سازند.
راسته‌های اصلی و فرعی بازار با نظم خاصی طراحی شده‌اند که دسترسی آسان را ممکن می‌کنند.
مصالح عمده بنا شامل آجر، گچ و چوب است که دوام و هماهنگی با اقلیم قم را تضمین می‌کند.
طاق‌های جناقی و ضربی، جلوه‌ای هنری و استحکام فنی را در کنار هم ارائه می‌دهند.
حجره‌ها با درهای چوبی و پنجره‌های مشبک، فضایی دلنشین برای کسبه و مشتریان فراهم می‌سازند.
کاروانسراها، تیمچه‌ها و سراها به بازار غنا بخشیده و کارکردهای متنوعی ایجاد کرده‌اند.
تزئینات ساده اما هماهنگ آجری، زیبایی خاصی به فضا داده‌اند.
سلسله مراتب فضایی از ورودی‌ها تا مرکز بازار، بیانگر دقت معماران سنتی است.
بازار کهنه قم نه‌تنها محلی برای خرید و فروش، بلکه مکانی برای تبادل فرهنگی و اجتماعی بوده است.
ساختار فشرده و سرپوشیده بازار، بافت شهری اطراف را سامان داده است.
این بازار همچنان یکی از جلوه‌های اصیل معماری ایرانی-اسلامی به شمار می‌رود.
جمع‌بندی
بازار کهنه قم یادگاری زنده از تاریخ، فرهنگ و تجارت این شهر است. این بنا با معماری سنتی و کارکرد اجتماعی خود، هویتی ماندگار برای قم به ارمغان آورده است. آشنایی با این اثر ارزشمند، فرصتی برای لمس گذشته و درک زیبایی‌های ماندگار معماری ایرانی فراهم می‌کند.