💎مقدمه
مرمت ساختمان دارایی زنجان، که در گذشته بهعنوان دیوان استیفاء شناخته میشد، یکی از شاخصترین پروژههای احیای بناهای تاریخی در قلب بافت قدیمی زنجان است. این ساختمان، گواهی زنده از دوران قاجار و پهلوی اول بوده و نمایانگر شکوه معماری اداری آن دوران است. بازآفرینی این بنا، نهتنها به حفظ تاریخ و هویت شهری کمک میکند بلکه فرصتی است برای پیوند گذشته با آینده، جایی که اصالت و زیبایی دوباره جان میگیرد. با مرمت اصولی و دقیق، این عمارت به مقصدی فرهنگی و تاریخی تبدیل میشود که گردشگران و پژوهشگران را شیفته اصالت خود میسازد.
🧱
مرمت دیوان استیفاء زنجان بهعنوان یکی از بناهای ارزشمند اداری دوره پهلوی، تلاشی است برای بازگرداندن حیات به معماری از یادرفتهای که روزگاری مرکز تصمیمگیری مالی منطقه بوده است. ساختمان دارایی زنجان با آجرکاری منظم، پنجرههای کشیده و تزئینات ساده اما باشکوهش، نماد قدرت و نظم اداری در ایران آن دوران است. بازسازی علمی و دقیق این مجموعه، علاوه بر حفاظت از کالبد تاریخی، به توسعه گردشگری فرهنگی و اقتصادی زنجان نیز کمک شایانی میکند. این پروژه دربردارنده مطالعه تاریخی، آسیبشناسی، مستندنگاری، تحلیل سازه، و طراحی طرح مرمت اصولی است که با رعایت اصالت تاریخی و ارزشهای معماری انجام میگیرد.
🏗️ ۱. شناخت و پیشینه تاریخی 🏛️
بنای دیوان استیفاء در اوایل دوره پهلوی و بر پایه معماری رسمی اداری آن دوران بنا شد. فرم منظم، تقارن در پلان و جزئیات آجری در نما، از ویژگیهای اصلی این بناست. با گذر زمان و تغییر کاربریها، آسیبهای متعددی به سازه و تزئینات آن وارد شد. مرمت، فرصتی فراهم کرد تا لایههای تاریخی و ساختاری آن به دقت بازخوانی شود و دوباره در بستر شهری جایگاه خود را بازیابد.
🧩 ۲. تحلیل کالبدی و سازهای 🏗️
ساختمان دارایی دارای پلان مستطیلی با محور تقارن مرکزی است. اسکلت آجری با ملات آهکی، سقفهای طاقی و تیرآهنی، و تزئینات آجری ساده از مشخصههای کالبدی آن است. بررسیهای ساختاری نشان داده است که بخشهای شمالی بنا دچار نشست جزئی و دیوارهای جنوبی دچار ترکهای سطحی شدهاند. در فرآیند مرمت، تثبیت فونداسیون، تزریق ملات آهکی و تقویت اتصالات سازهای از مهمترین اقدامات اجرایی است.
🎨 ۳. تزئینات و جزئیات معماری 🧱
هرچند بنای دیوان استیفاء ماهیت اداری دارد، اما در جزئیات تزئینی نیز از ظرافتهای خاصی برخوردار است. آجرچینی خفته و راسته، قاببندی پیرامون پنجرهها، طاقنماهای منظم و قرنیزهای آجری، روحی از نظم و تقارن در بنا جاری کردهاند. پنجرههای بلند با قاب چوبی و نورگیری طبیعی در فضای داخلی، حس اقتدار و آرامش را همزمان القا میکند.
🌤️ ۴. آسیبشناسی و مستندنگاری 📜
با گذر زمان، تاثیرات جوی، رطوبت، و تغییر کاربریهای مکرر باعث فرسایش مصالح و تخریب تزئینات شده است. ترکهای مورب، طبله کردن اندود داخلی، و پوسیدگی چوب در قابها از آسیبهای مهم بهشمار میروند. طی مرحله مستندنگاری، نقشههای دقیق وضع موجود، تصاویر جزئیات و گزارش آسیبها تهیه شد تا مبنایی علمی برای طراحی مرمت فراهم شود.
🧰 ۵. طرح مرمت و احیا 🔧
در طراحی طرح مرمت، اصول اصالت، خوانایی تاریخی و استحکام سازه در اولویت قرار گرفت. پاکسازی سطوح، تثبیت دیوارها، بازسازی آجرهای فرسوده با مصالح همسان و اجرای مجدد اندودهای سنتی بخشی از اقدامات اجراشده است. هدف اصلی، بازگرداندن شکوه اولیه بنا و ایجاد کاربری فرهنگی متناسب با شان تاریخی آن است تا دیوان استیفاء نهتنها یادگاری از گذشته، بلکه الگویی برای احیای معماری اصیل ایرانی باشد.