🏰«احیای دژ فراموش‌شده؛ قلعه دهشاد شهریار، نگین پنهان تاریخ» ✨
💬 مقدمه
قلعه دهشاد در شهرستان شهریار، یکی از کهن‌ترین و اصیل‌ترین یادگارهای معماری نظامی ایران است. این قلعه، با پیشینه‌ای چندصدساله، نمادی از قدرت، مقاومت و ذوق معماری مردمان گذشته است. امروزه با اجرای پروژه مرمت و باززنده‌سازی، فرصتی فراهم شده تا این اثر تاریخی از زیر غبار فراموشی بیرون آید و دوباره بدرخشد. مرمت این قلعه تنها بازسازی یک بنا نیست، بلکه احیای هویت بومی و فرهنگی شهریار است؛ هویتی که در میان دیوارهای ضخیم گلی و برج‌های دیده‌بانی آن، روایتگر شکوه و اصالت سرزمین ایران است.
🧱
پروژه مرمت قلعه دهشاد شهریار با هدف بازگرداندن هویت تاریخی و فرهنگی این مجموعه ارزشمند آغاز شده است. این دژ با مصالح بومی همچون خشت و گل بنا شده و ساختار آن نشان‌دهنده دانش سازه‌ای مردم منطقه در برابر تهدیدات طبیعی و انسانی است. احیای این بنا، تلاشی است برای حفظ میراثی که از دوران صفویه تا قاجار بر جای مانده و اکنون به یکی از آثار ارزشمند قابل ثبت ملی تبدیل شده است. مرمت دقیق، همراه با شناخت ساختار کالبدی و مطالعه دقیق لایه‌های تاریخی، مسیر حفظ و استفاده مجدد از این اثر فاخر را هموار ساخته است.
🏗️ ۱. پیشینه تاریخی و جایگاه فرهنگی 🕰️
قلعه دهشاد در منطقه‌ای واقع شده که از گذشته مرکز کشاورزی و دادوستد بوده است. این بنا در دوره‌های مختلف، نقش‌های گوناگونی از نظامی تا اقامتی ایفا کرده و با برج‌های مدور و حصارهای ضخیم خود، نماد دفاع و اقتدار مردم محلی بوده است. موقعیت جغرافیایی قلعه در نزدیکی مسیرهای کاروانی، اهمیت آن را دوچندان کرده است. روایت‌های محلی، از زندگی حاکمان و نگهبانانی می‌گویند که سال‌ها در این دژ زندگی کرده و از مردم منطقه محافظت می‌کردند.
🌾 ۲. ساختار کالبدی و ترکیب فضایی 🧩
پلان کلی قلعه به‌صورت چهارضلعی نامنظم طراحی شده و در گوشه‌های آن چهار برج نگهبانی دیده می‌شود. حیاط مرکزی، فضاهای خدماتی، انبارها و اتاق‌های نگهبانان پیرامون این حیاط سازمان‌دهی شده‌اند. دیوارهای ضخیم خشتی، با ارتفاعی بیش از پنج متر، علاوه بر استحکام سازه، خاصیت عایق حرارتی بالایی نیز دارند. این ویژگی باعث می‌شده تا در تابستان هوای خنک و در زمستان گرمای مطبوعی در فضا جریان داشته باشد.
🌞 ۳. مصالح و فنون ساخت 🧱
در ساخت قلعه دهشاد، مصالح بومی چون خشت، گل، کاهگل و چوب استفاده شده است. ملات‌ها به‌گونه‌ای انتخاب شده‌اند که با شرایط اقلیمی منطقه همخوانی داشته باشند و در برابر رطوبت و تغییر دما مقاومت لازم را ایجاد کنند. لایه‌های بیرونی دیوارها با کاهگل تقویت شده تا از نفوذ آب جلوگیری شود. سقف‌ها عمدتاً طاقی هستند و در قسمت‌هایی با تیر چوبی پوشش داده شده‌اند که نشان از مهارت استادکاران محلی دارد.
🧭 ۴. آسیب‌شناسی و فرسودگی بنا ⚒️
با گذر زمان و نبود نگهداری، بخش‌هایی از دیوارهای قلعه دچار ریزش، ترک و فرسایش شده است. رطوبت صعودی از زمین، تخریب ملات‌های گلی و رشد گیاهان در دیوارها از مهم‌ترین عوامل آسیب هستند. در مطالعات انجام‌شده، بخش شمالی بنا بیشترین آسیب را به خود دیده و در بخش جنوبی نیز آثار ترک‌های عمیق مشاهده شده است. مرمت این نواحی با استفاده از مصالح همسان و روش‌های سنتی انجام می‌گیرد تا اصالت بنا حفظ شود.
🪶 ۵. طرح مرمت و باززنده‌سازی 🏗️
در طراحی طرح مرمت، سه اصل استحکام، اصالت و خوانایی تاریخی رعایت شده است. دیوارهای تخریب‌شده با خشت هم‌اندازه بازسازی می‌شوند، برج‌ها با آجرهای بومی تقویت شده و حیاط مرکزی به‌گونه‌ای سامان‌دهی می‌شود که کاربری فرهنگی و گردشگری جدیدی بگیرد. ایجاد مسیر بازدید، تابلوهای معرفی تاریخی، و استفاده از فضاهای باز برای کارگاه‌های آموزشی از اهداف احیای این قلعه است. در آینده، این مجموعه می‌تواند به یکی از جاذبه‌های گردشگری و آموزشی مهم شهریار تبدیل شود.